Hamabost liburu herri indigenen ahotsa entzuteko

Hoy en día en Estados Unidos hay más de quinientas naciones indígenas reconocidas que comprenden casi tres millones de personas, descendientes de los quince millones de nativos que habitaban esas tierras. El programa genocida que los colonos desarrollaron durante siglos ha sido omitido en gran medida de la historia, pero ahora la historiadora y activista Roxanne Dunbar-Ortiz nos ofrece una historia de Estados Unidos contada desde la perspectiva de los pueblos indígenas. Abarcando más de cuatrocientos años, revela cómo los nativos americanos, durante siglos, han resistido activamente la expansión del imperio estadounidense, y desafía el mito sobre la fundación de Estados Unidos, exponiendo cómo la política contra los pueblos indígenas era colonialista y estaba diseñada para apoderarse de los territorios de los habitantes originales, desplazándolos o eliminándolos. 

Ez da gure burua edertzen duen liburua, baina historiak baditu bere bidexkak orainaldira iristeko, eta agian, irakurriko dutenek, indiar ipar-amerikarren izaerari buruzko ikuspegi argiagoa izango dute, iragan garaietan nolakoa izan zen jakitean. Beharbada indiarren ahotan hitz zuzen eta arrazoizkoak entzuteak harritu ere egingo ditu, mito ipar-amerikarraren errukirik gabeko basatien izaera estereotipatu horretan finkatuta agertzen baitira. Agian, lurra kontserbatu eta zaintzeko erabateko joera zuen herriarengandik ikasi ere zerbait ikas dezakete Ama Lurrarekin norberak duen harremanari buruz.

Jeronimo izeneko indio baten historia da hau. Goyahkla zuen berezko izena eta bere arbasoen lurrean bizi zen basati eta libre. Egun batean, Gizon Zuriak suntsitu zuen haren familia: bere ama, bere bizi-laguna, bere semeak. Haren atsekabea izugarria izan zen. Jateari utzi zion, hitzik gabe geratu zen. Nork gaindi dezake horrelako trantzea? Mendekua prestatu zuen. 1851ko irailaren 30ean, San Jeronimo egunez izan zen. Errespetu handiz, Patrick Mosconik nazio apatxearen azken epopeia tragikoa kontatzen digu liburu honetan: jaka urdindunen aurka ausardiaz eta desesperoz egindako borrokaldiak, sinatutako itunak... traizioak. Estatu Batuetako gobernuak bake ohoretsua eta Floridan lur sail batzuk eskaini zizkien. Benetan gertatu zena, Mosconik kontatzen digun bezala, oso bestelakoa izan zen. Alabamara lehenik eta gero Oklahomara deportatuta, bizitza osorako giltzapean aurkitu ziren apatxeak.

Txile behealdeko indigenen exterminioa, eta munduaren amaierako eszenategi ia birjinean ematen diren pasioek eta gorabeherek osatzen dute idazle handi honen liburu hau. Ezbairik gabe, Melville-ren edota London-en eleberriekin bakarrik aldera daitekeen liburua eskaintzen digu Coloanek.

Leavenworth-eko (Kansas, AEB) kartzelan idatzitako, memoria autobiografiko honek, Leonard Peltier indijenarengana gerturatzen gaitu. AEBtako preso politiKo ezagunenetako batengana. Bere kasuak, herri indigenen borroka eta erresistentzia azaltzen du; Horretaz gain, bidegabekerien ikurrada eta AEBtako gobernuaen gehiegizko boterea ere azaleratzen du. Orri hauetan Eguzkiaren Dantzara dei egiten da. Izan ere, beste errealitate bat gainditzeak ezagutzak ematen baititu. Peltierrek bere esperientzia indiar amerikarren historian eta hauek bizirik irauteko egin beharreko eguneroko borrokan kokatzen du. Mi vida ez mi Danza del Sol, gure egunotan aurki dezakegun manifestu politiko berezienetakoa bat da.

Liburu honek Mexikon izan dituen hogei edizioek literatura indigenistaren gailur gisa aurkezten dute. Gai indiarrak oso gutxitan izan dira Rojasen liburu honetan bezain ongi jorratuak. Rojas, idazleaz gain, antropologiaren profesionala dugu, eta horrek eragin nabaria du bere bilduma honetan.Usteak, bikotearen bizia, ohiturak, erlijiotasuna... arima indigenoa sortzen da liburu honetatik, gure zibilizazioak zapalduriko herri hauen istorio atsegin eta liluragarriak aurkituko ditugula.

«Hil egingo dute». Hori izan zen liburu honen egileek pentsatu zuten lehen gauza 2005eko abenduaren 18ko gauean komunikabideek Evo Moralesek Boliviako lehendakaritza lortu zuela aditzera eman zutenean. Elizabeth Subercaseaux eta Malú Sierra Boliviara egin zuten salto, eta 2006ko abuztuan Evorekin, bere ministroren batekin eta oposizioko kide batzuekin bildu ziren. Elkarrizketa horien ondorio da liburu hau, non Evok berak bere iraganaz hitz egiten duen, bere herriaz, eta duen proiektua aurkezten digun, munduari buruzko ikuspegi berri bat eskainiz. Evo barrutik ezagutuko dugu, aymara nekazaria, borrokalari sindikal nekaezina eta Boliviako presidente dena, bere esanetan "berriro hobeto bizitzeko helburuarekin" boterearen fisionomia aldatzen ari dena.

Lurraren ahotsak dira haienak. 500 urteko sufrikario eta bazterketan sustraitzen da haien protesta. Erro horretatik joan dira hazten, bata bestearen ondoren, Ekuadorreko herri altxamendu ezberdinak, 2000ko urtarrilaren 21ean, askapen matxinada adieraziz, indoamerikarren menperaezintasunaren ikurra irudikatzen duen ortzadarraren koloreek Quitoko zerua bete zuten arte. Egun haietan denek, indigena, mestizo eta zuriek, batera, erakutsi zuten behetik abiatuta, mantso baina gelditu gabe eraikitzen dela herri boterea. Eta orduan erabateko garaipena eskuratu ez bazen ere, aurrerabidean irmo jarraitzeko oinarriak finkatu ziren. Liburu honetan, latinamerikar herri borroken historian jasota geratuko diren egun haietan protagonista izandako eta egun ere direnetako batzuek arrakasta hura eta bere ondorioak aztertzen dituzte.

Zenbait hizkuntzatan argitaratua eta EEBBetako lau unibertsitatetan irakurri beharrekoa, nikaraguar honen lehenengo nobelak bi errelato paralelo aurkezten dizkigu: indigenek espainiarrei egindako erresistentziak eta Ertameriketako matxinadek amankomunean dutena: emakumearen askapena, pasioa eta konpromezu askatzailea.

...hemen jada ez lotsarik azalaren koloreagatik; huastecoa, hizkuntzagatik; huavea, janzkeragatik; quicapua, dantzagatik; kukapa, kantagatik; mamea, tamainagatik; macatzinca, historiagatik; mixtecoa, ez pena gehiagorik hemen; nahuatla, garenaren harrotasuna hemen, dugun kolorekoak, lurraren kolorekoak garelako; ñañhua, elkar ikusi gabe ikus gaitzatenaren duintasuna hemen, dugun kolorea, lurraren kolorea dugulakotz; odama, egin eta eragiten gaituen ahotsa hemen; pamea, ez isiltasun gehiagorik hemen; popoluca, deiadarra hemen; purepecha, ezkutatuta egon zen lekua hemen; raramuria, argia eta denbora eta zentzua hemen...

Nube Roja fue el único indio americano de la historia en derrotar al Ejército de EE. UU. en una guerra, obligando al Gobierno a procurar la paz bajo los términos impuestos por el jefe indio. En la cima del poder de Nube Roja, los sioux llegaron a reclamar el control sobre una quinta parte de lo que serían los contiguos Estados Unidos. Sin embargo, las neblinas de la historia han ensombrecido extrañamente su figura.

8 urtetik aurrera. Marcos komandanteordeak haurrentzat idatzitako ipuin ezagunenak biltzen ditu liburu honek. Kolore guztientzat lekua izanen duen mundua aldarrikatzen du, koloreen historia kontatuz, lurraren kolorekoak diren indiarren izenean. Izan ere, Askapen Nazionalerako Armada Zapatistak hitz egiten du Marcosen ahotsetik. Zapatistak zapalduen ispilu dira. Ikus ditzaten estaltzen dira, baina baita gu haien baitan ikus gaitezen ere: “hemen gaude, zuk begira gaitzazun, zu begira zaitezen, bestea gure begiradan begira dadin, hemen gaude, eta ispilua gara”. Ez dira bidea, kolorez betetako zapatak eta urratsak baizik.

Zelanda Berriko Hongoeka badian bizi den idazle maori honek argitaraturiko liburu guztien artean sarituena eta itzuliena da hau. Bertan, herri maoriaren kulturaren deskripzio poetikoa egiten digu, lurra berehalako etekinak eskuratzeko besterik nahi ez duen mundu moderno zurian bizirauteko egiten ari den borrokaren berri emateaz gain.

En este libro se entrecruzan autobiografía, ensayo y poesía. La Nueva Mestiza, sujeto heterogéneo, marginal y de herencia indígena; lesbiana y habitante de la frontera, cuya identidad se construye a partir de sus luchas y origen, y cuyo reconocimiento problematiza la universalidad heteronormativa, patriarcal y excluyente con la que el colectivo chicano había concebido su identidad.