Exekuzio publikoak, suizidio intimoak | Iñigo Astiz

Etxeko sukaldean bazkarirako tipulak mozten ari denean, oharkabean, atzamarrean egiten duen zauritik abiatuta AEBetako historiaren errepaso zabala proposatzera heltzen da Sylvia Plath bere poema ezagunetako batean, "Ebakia" izenekoan, hain zuzen ere; eta, hala, adibidez, indioek aizkoraz larrututako burua bilakatzen du hatza, miloi bat soldaduk osatzen dute haren odol jarioa, «kasaka gorriak guztiak», eta Ku Klux Klaneko kideen zapi zuriak dira isuria geldiarazteko darabiltzan bendak. Ironia puntu sotil horrekin lehertzen ditu poetak kolpean esparru pribatuaren eta publikoaren arteko mugak, eta antzeko operazio poetiko batekin abiatzen du egileak Beirazko kanpaia izeneko eleberria ere.

Plathek Esther izeneko fikziozko pertsonaiaren maskara pean kontatzen ditu helduarorako jauzian berak bizi izandako krisi psikologiko sakonaren nondik norakoak, sexu eraso, medikuak ezarritako elektroshock saio eta porrot egindako suizidio saiakera eta guzti, baina, hain zuzen ere, AEBetako espetxeetan oraindik indarrean diren exekuzioen aipamen batekin hasten du gainbehera itxuraz erabat pertsonal eta intimo horren kontakizuna, liburu hasiera ezin ederrago batean: «Uda arraro eta sargoria zen, Rosenberg senar-emazteak elektrokutatu zituzten uda, eta nik ez nekien zer ari nintzen New Yorken. Exekuzioek ergeldu egiten naute. Deskarga elektrikoz hiltzearen ideiak ondoezik jartzen nau, eta ez zen beste hitzik egunkarietan: titularrak begi arranpalo zelatan kale-kantoi guztietan eta kakahuete- eta lizun-usaineko metro-aho guztietan. Ez zuen nirekin zerikusirik, eta hala ere buruan etengabe zebilkidan zer-nolakoa izanen zen bizirik erretzea, goi eta behe».

Aisialdi, moda eta literatur aldizkari batean idazteko beka bat irabazi duelako heldu da New Yorkera protagonista, bere nota ezin hobeei esker lortutako beka batekin, eta narratzaileak ironia finez ematen du emakume gazte talde horren doako festen dirdirazko giro esklusibo hori alderik alde zeharkatzen duten arau sozialen eta genero rolen nondik norakoen berri, espantu handirik gabe, eta itxuraz soilik xaloa den kontaera batekin. Orriz orri ilunduz joango da kontakizuna, ordea, eta deskribatzen den hasierako mundu arin antzeko hori puskatzen joango den neurrian joango da narratzailearen ahotsa ere puskatzen eleberrian, ospitale psikiatrikoan lurrera erortzean hautsitako termometroko merkurio ale sakabanatuen pare.

Bistakoa da eleberrian kontatzen direnen eta Plathek bere larruan bizitakoen arteko parekotasuna, eta are larriagoa bilakatzen da konparazioa gogoratzen badugu Beirazko kanpaia Victoria Lucas ezizenez argitaratu zuela egileak Erresuma Batuan, eta, 1963an, hura kaleratu eta hilabete eskasera egin zuela bere buruaz beste. 1967tik aurrera soilik eman zuten egilearen benetako izenez lana, eta, haren senar Ted Hughesek eta haren ama Aurelia Schober Plathek hala erabakita, ez zuen AEBetan argitalpenik izan 1971ra arte. Nahasian doaz esparru pribatua eta publikoa idazlearen bizitzan ere. Lehertuta muga guztiak. Bizialdian ez bezala, ordea, kasu honetan, literaturan, iluntasunean zehar egindako igaroaldiaren ostean, argirantz zirrikitu bat irekitzeko aukera.

Iñigo Astiz

Sylvia Plath

(1932, Boston - 1963, Londres). Zortzi urterekin argitaratu zuen lehen poema, aldizkari batean. Ordutik aurrera, ez zion argitaratzeari utzi, eta sari andana jaso zuen gaztetarik. Bereziki ezaguna da bere obra poetikoa, irudi zorrotz eta bortitzez betea, nahiz eta bizi artean bi liburu baizik ez zituen argitaratu: The Colossus and Other Poems (1960) poema-bilduma eta, ezizenez, The Bell Jar (1963) eleberria hain zuzen. Poesia konfesionala esaten zaion joeraren barrenean kokatzen da, Anne Sexton eta Allen Ginsberg estatubatuarren eta Alda Merini italiarrarekin batera, beste batzuen artean. Idazle izateaz gainera, Cambridgeko unibertsitatean irakasle izan zen, Ted Hugh senar eta poetaren editorea eta bi umeren ama. Hogeita hamar urte zituela, bere buruaz beste egin zuen. 1982an, hil ondorengo Pulitzer saria eman zioten The Collected Poems lanagatik.